Το Στρατιωτικό Κίνημα του 1909

«Ὁ πενόμενος Ἑλληνικός λαός νὰ ἀνακουφισθῆ ἐκ τῶν ἐπαχθῶν φόρων, οἵτινες ἀσπλάχνως κατασπαταλῶνται πρός διατήρηση περιττῶν ὑπηρεσιῶν καί ὑπαλλήλων». Ἀπό τὴν διακήρυξη τοῦ Στρατιωτικοῦ Συνδέσμου τὴν 15η Αυγ. 1909. 

Την 02:00 της 15ης Αυγούστου 1909, 449 αξιωματικοί, 2.546 στρατιώτες, μικρή δύναμη ναυτών και 67 χωροφύλακες συγκεντρώθηκαν στο στρατόπεδο στου Γουδή (περιοχή Νοσοκομείου Παίδων), κατόπιν προσκλήσεως της οργανώσεως του Στρατιωτικού Συνδέσμου(Σ.Σ). Ο αρχηγός του στρατιωτικού κινήματος, συνταγματάρχης πυροβολικού Νικόλαος Ζορμπάς, επέδωσε διακήρυξη προς τον βασιλέα Γεώργιο Α΄, με το αίτημα της διορθώσεως της κακής καταστάσεως του κράτους και ειδικότερα του στρατού και του ναυτικού. Η κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη στάθηκε ανίκανη να αντιμετωπίσει το κίνημα. Τα αίτια που οδήγησαν τους αξιωματικούς σ’ αυτή την κίνηση ήταν: Η βουλευτοκρατία, η συναλλαγή, η οικονομική δυσπραγία, ο τρόπος απονομής της δικαιοσύνης, η έλλειψη δημόσιας ασφάλειας, η κακή κατάσταση των ενόπλων δυνάμεων, το ζήτημα της ενώσεως της Κρήτης με την Ελλάδα και η πικρία από την στρατιωτική ήττα του 1897.

Η Προετοιμασία 

Την 4η Ιουλ. 1909 τα μέλη του συνδέσμου, στην πλειονότητα τους κατώτεροι αξιωματικοί του στρατού, υπέγραψαν πρωτόκολλο τιμής για την διόρθωση των κακώς κειμένων στην χώρα, οπότε και αποφασίσθηκε η εκλογή εννεαμελούς διοικούσας επιτροπής εκ λοχαγών. Οι αξιωματικοί κινήθηκαν μιμούμενοι το κίνημα των Νεότουρκων του 1908.[1] Ο Ζορμπάς αποδέχτηκε την πρόσκληση να αναλάβει αρχηγός του συνδέσμου. Την 14η Αυγ. τριμελής επιτροπή του Σ.Σ υπέβαλε στον πρωθυπουργό το πρόγραμμα του προς έγκριση, ο οποίος όχι μόνο αρνήθηκε να την συναντήσει, αλλά διέταξε την προφυλάκιση των μελών αυτής, γεγονός που επιτάχυνε την έκρηξη του κινήματος. Στην διακήρυξη του ο Σ.Σ δεν ζητούσε την κατάργηση της δυναστείας, μήτε την αντικατάσταση του βασιλέως, ούτε ακόμη τον σχηματισμό νέας κυβερνήσεως. Τα αιτήματα αφορούσαν: 

1. Την απομάκρυνση του διαδόχου και των πριγκίπων από τον στρατό. 

2. Την ανάθεση των στρατιωτικών υπουργείων σε ανώτερους αξιωματικούς. 

3. Την ψήφιση σχετικών νόμων για την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων. 

4. Την αγορά ενός θωρηκτού 10.000 τόνων και 10 τορπιλοβόλων. 

5. Την κατάργηση της Γενικής Διοικήσεως του Στρατού. 

Ο Δημήτριος Ράλλης παραιτήθηκε και ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης κλήθηκε να σχηματίσει κυβέρνηση, τοποθετώντας τον Ιωάννη Δαμιανό στο υπουργείο ναυτικών και τον Λεωνίδα Λαπαθιώτη στο στρατιωτικών, μετά από απαίτηση των κινηματιών. 

Οι Πολιτικές Διεργασίες 

Η κυβέρνηση ανέλαβε την υποχρέωση αμνηστεύσεως όλων των συμμετασχόντων στο κίνημα. Το παράδοξο της καταστάσεως δείχνει την σύγχυση των μελών του Σ.Σ και το αδιέξοδο το οποίο δημιουργήθηκε εξ’ αρχής, «Ἥθελαν καί τὴν ἐπανάστασιν καί τὴν νομιμότητα. Καί τὴν ἀμνηστίαν καί τὴν ἐξουσίαν».[2] Ο Ζορμπάς στα απομνημονεύματα του υποστηρίζει ότι, εφόσον το κίνημα δεν κατέληξε σε λαϊκή επανάσταση, ο στρατός βρισκόταν εκτός νόμου και έπρεπε να αμνηστευτεί. Η υπογραφή από τον Γεώργιο Α΄ του διατάγματος αμνηστίας, σήμαινε και την αποδοχή του προγράμματος του Σ.Σ. Ο Μαυρομιχάλης ενεργούσε ως τοποτηρητής του συνδέσμου, ο οποίος δεν ήταν σε θέση να παράγει κυβερνητικό έργο, λόγω ελλείψεως κυβερνητικής εμπειρίας. Ο Ζορμπάς απευθύνθηκε στον Δημήτριο Γούναρη να αναλάβει την πρωθυπουργία και την υλοποίηση του προγράμματος του Σ.Σ. Ο Αχαιός πολιτικός αρνήθηκε, διότι πίστευε ότι, έπρεπε να τον αναδείξει στην εξουσία η λαϊκή ψήφος. Το επόμενο πρόσωπο στον οποίο προτάθηκε η ανάληψη της πρωθυπουργίας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος αρνήθηκε επίσης, προτείνοντας την προσφυγή στις κάλπες. Την 10η Ιαν. 1910, ο Στέφανος Δραγούμης διαδέχθηκε τον Μαυρομιχάλη στην πρωθυπουργία, ο οποίος κήρυξε εκλογές για την 10η Αυγ. 1910. Ο Σ.Σ διαλύθηκε επισήμως την 10η Μαρτίου 1910. Ο Βενιζέλος εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου, ελθών πρώτος σε σταυρούς στην Αττικοβοιωτία, με φίλα προσκείμενους 20 βουλευτάς. Κανένα κόμμα δεν διέθετε την αυτοδυναμία για τον σχηματισμό κυβερνήσεως. Ο βασιλέας αφουγκραζόμενος την επιθυμία των πολιτών για ανανέωση του πολιτικού σκηνικού, έδωσε την εντολή στον Βενιζέλο, ο οποίος αφού έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης ζήτησε από τον άνακτα την διάλυση της βουλής και την προκήρυξη εκλογών αμφιβάλλοντας για την σταθερή υποστήριξη των βουλευτών. Στις εκλογές της 11ης Νοεμ. 1910 απείχαν τα υπόλοιπα κόμματα με αποτέλεσμα να εκλέξει ο Βενιζέλος 307 βουλευτάς επί συνόλου 362, με το νεοϊδρυθέν κόμμα των Φιλελευθέρων, πρωταγωνιστώντας έκτοτε στην πολιτική σκηνή για τα επόμενα 25 χρόνια. 

Τα Επιτεύγματα του Κινήματος του 1909 

Το θετικό έργο της περιόδου του Σ.Σ ήταν: 

1. Ο νέος άνεμος εθνικής φιλοδοξίας που έπνευσε στην Ελλάδα και προετοίμασε ηθικά τον λαό για την εξόρμηση των Βαλκανικών Πολέμων. 

2. Η ανανέωση του πολιτικού σκηνικού με την πρόσκληση του Ελ. Βενιζέλου. 

3. Η ενίσχυση του στόλου με το θωρηκτό Αβέρωφ, επί πρωθυπουργίας Μαυρομιχάλη. 

4. Οι νόμοι περί στρατολογίας και εκπαιδεύσεως του στρατού. 

5. Η αναθεώρηση του συντάγματος σύμφωνα με την μελέτη του Νικ. Σαρίπολου.[3]

6. Τα νομοθετήματα για την οικονομική εξυγίανση του Ιωαν. Βαλαωρίτου,[4] υποδιοικητού της Εθνικής Τραπέζης. 

Ο Σ.Σ προκάλεσε την ανανέωση του πολιτικού προσωπικού, το οποίο αδυνατούσε να διορθώσει όλα τα κακώς κείμενα που μας οδήγησαν στην στρατιωτική ήττα του 1897, δυστυχώς όχι όμως δια της νομίμου οδού. Τα μέλη του Σ.Σ πρωταγωνίστησαν στην συνέχεια, στα περισσότερα στρατιωτικά κινήματα που εκδηλώθηκαν μέχρι το 1936. Η δυναμική παρέμβαση των στρατιωτικών γίνονταν αποδεκτή σαν συνέχιση της πολιτικής, με την ανοχή των πολιτικών, όταν δήλωναν αδυναμία αντιμετωπίσεως δυσεπίλυτων εθνικών προβλημάτων. Στην σημερινή εποχή για την αντιμετώπιση των οικονομικοκοινωνικών μας αδιέξοδών, οι πολιτικοί μας αντί να λάβουν τις δύσκολες αποφάσεις, έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους στους εταίρους μας στους διεθνείς οργανισμούς. 

Αντγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς 

Βιβλιογραφία 

α. Σπύρου Β. Μαρκεζίνη, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, ΠΑΠΥΡΟΣ ΓΡΑΦΙΚΑΙ ΤΕΧΝΑΙ Α.Ε Αθήνα 1966. 

β. Πρίγκιπας Νικόλαος , Ημερολόγιο Πρίγκηπος Νικολάου 1909-1912, Εκδόσεις Φερενίκη , Αθήνα 2011. 

γ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού(1833-1949), Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2014. 

----------------------------------------------------------------------

[1] Την 10η Ιουλ. του 1908, η οργάνωση Τούρκων αξιωματικών υπό την επωνυμία «Ένωση-Πρόοδος» κήρυξε επανάσταση και επανάφεραν το καταργηθέν σύνταγμα του 1876, σκοπεύοντας στον φιλελεύθερο μετασχηματισμό και στον εκσυγχρονισμό του κράτους. Διεξήχθησαν εκλογές κατά τις οποίες εκλέχθηκαν εκπρόσωποι όλων των εθνοτήτων. Το κίνημα έληξε άδοξα μετά την αντεπανάσταση του στρατού της 31ης Μαρτίου 1909. Η βουλή έκλεισε, ο Μωάμεθ Ε΄ ανήλθε στον θρόνο, ενώ υπουργοί συνελήφθησαν και εκτελέσθηκαν. 

[2] Σπ. Μαρκεζίνης, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, 3ος τόμος, σελίς 84. 

[3] (1876-1944) Έλληνας διαπρεπής δημοσιολόγος καθηγητής πανεπιστημίου, κυπριακής καταγωγής, υιός του επίσης συνταγματολόγου Νικολάου Σαριπόλου. 

[4] (1855-1914) Υιός του ποιητού Αριστοτέλους Βαλαωρίτου, γεννήθηκε στην Λευκάδα και σπούδασε νομικά. Διετέλεσε υποδιοικητής της Εθνικής τραπέζης από το 1895 έως το 1911. Η ηθοποιός Ναταλία Δραγούμη είναι δισέγγονη του.